به نقل از هایتاجر ، موضوع مقاله ما همانطور که مشخص شده در مورد فضا و تجهیزات قالیبافی است. قالیبافی هنر اصیل ایرانی است. در ایران از دیرباز مردم در شهرها و روستاها و عشایر هرکدام مطابق با سنت و فرهنگ اجدادی شان هنر و قریحه خود را با نقوش و طرح های خوش آب و رنگ بر روی تار و پود انواع فرش به عرصه نمایش گذاشته اند.

از جمله مهم ترین قطب های قالیبافی کشور می توان به آذربایجان، کرمان، اصفهان، کردستان، خراسان، عشایر ترکمن، فارس و ... اشاره نمود. در این مقاله می خواهیم کمی در ارتباط با فضا و تجهیزات قالیبافی و برخی مفاهیم مربوط به آن بحث نماییم.

از جمله ضروری ترین مورد در فضا و تجهیزات قالیبافی می توان به دار یا دستگاه قالیبافی، کوجی، پود (آرقاچ)، چله (ارش)، قیچی، کاردک (کثر)، شانه (دارق)، سیخک، قلاب و چاقو اشاره نمود.

تجهیزات قالیبافی-دار قالیبافی

دار قالیبافی مهم ترین بخش از تجهیزات قالیبافی است. این وسیله یک چارچوب مربع یا مستطیل شکل چوبی یا فلزی است که تمامی عملیات قالیبافی بر روی آن اجرا و پیاده می شود. اسکلت این چارچوب از سردار ، زیردار و راست روها تشکیل می شود.

 سردار و زیردار دو تیر افقی موازی با زمین هستند که چله بر روی آنان نصب می گردد و در واقع کاربرد آنان مهار چله است. راست رو ها نیز تیرهای چوبی موازی هستند که در سمت راست و چپ دار قالیبافی بصورت عمود بر سردار و زیردار قرار گرفته و نقش نگهدارنده سردار و زیردار را ایفا می کنند. در دارهای چوبی این تیرها بوسیله گوه و در دارهای فلزی به وسیله پیچ و مهره بهم وصل می شوند.

دار قالیبافی می تواند افقی یا عمودی باشد. دار افقی به صورت خوابیده بر روی زمین قرار می گیرد و نصب و راه اندازی آن از دار عمودی راحت تر است؛ البته دار افقی معایبی هم دارد از جمله اینکه فضای زیادی را اشغال می کند و بافنده به هنگام کار بر روی قالی دچار کمر درد و چشم درد می شود.

برپایی دار عمودی نسبت به نوع افقی حساسیت و دقت بیشتری را می طلبد اما کار کردن با آن راحت تر بوده و بافنده تسلط بیشتری روی کار دارد که دچار کمردرد و چشم درد کمتری می گردد.

نکته ای که بسیار حائز اهمیت بوده و بایستی به هنگام نصب دار رعایت شود این است که راست رو ها حتماً و حتماً با سردار و زیر دار زاویه نود درجه بسازند؛ چرا که در غیر اینصورت در اتمام کار ، قالی کج از آب در خواهد آمد.

تجهیزات قالیبافی-چله یا ارش

به تارهای قالی که شالوده و بنیان فرش را تشکیل می دهند چله می گویند. جنس نخ چله می تواند از پشم، پنبه یا ابریشم باشد. هرچقدر نخ چله با کیفیت تر و در مقابل عوامل خارجی چون حرارت، رطوبت، شوینده ها و ... مقاوم تر باشد، دوام و مقاومت قالی نیز بیشتر خواهد شد.

نخ چله در نمره ها و تعداد لای متفاوتی تولید می شود که هریک برای فرشی با تعداد رج معین مناسب هستند. بعنوان مثال نخ چله پنبه ای 12 لا با نمره 20 برای فرشی با رج 30 مناسب است.

پود یا آرقاچ

یکی دیگر از موارد در مورد  فضا و تجهیزات قالیبافی ، پود یا آرقاچ است. منظور از پود نخ های افقی است که بافنده آنها را از میان تارهای جلویی و عقبی چله عبور می دهد و با شانه می کوبد تا بطور کامل بر روی گره ها قرار بگیرند. پود در قالیبافی همانند ملاطی است که در ساختمان سازی بین آجرها قرار می دهند و نقش آن استحکام بخشیدن به بافت و ساختار قالی است.

کوجی

یکی دیگر از موارد در مورد  فضا و تجهیزات قالیبافی کوجی است. کوجی میله ای فلزی یا چوبی است که طول آن کمی بیشتر از عرض دار است و قطر آن حدوداً 4 یا 6 سانتیمتر می باشد. کوجی با استفاده از یک سری پایه های کوچک بر روی دار قالی ، قرار داده می شود و از زمان شروع پروسه قالیبافی تا اتمام آن بر روی دار باقی می ماند.

 از جمله کاربردهای کوجی می توان به جداسازی تارهای پشت و روی قالی، نظم دهی به تارها ، تنظیم و کنترل عرض قالی اشاره نمود.

قیچی، قلاب، شانه، سیخک

• قیچی: با استفاده از قیچی مخصوص قالیبافی پس از اتمام یک یا دو رج پرزهای اضافی را می برند.
• شانه یا دارق: شانه قالیبافی وسیله ای است دندانه دار که دندانه های آن فلزی و دسته آن چوبی یا فلزی می باشد. در قالیبافی پس از هر رج با استفاده از شانه پودها را کوبیده و بین تارها قرار می دهند.
• قلاب: قلاب یکی از تجهیزات قالیبافی با سر قلاب مانند است که از آن برای جلو کشیدن تار و گره زدن خامه استفاده می شود.
• سیخک: سیخک ابزاری است که جهت کشیدن پود از میان تارهای چله کاربرد دارد.

تجهیزات قالیبافی-کاردک یا کثر

وسیله ای است با دسته چوبی و تیغه فلزی که با استفاده از آن، سر خامه های اضافی را پس از گره زدن می برند.

تجهیزات قالیبافی-چاقو

چاقو نیز یکی از ابزار قالیبافی است که با استفاده از آن رشته های خامه را می برند.

در این مقاله سعی داشتیم که درباره فضا و تجهیزات قالیبافی اطلاعات مفیدی برای شما کاربران عزیز به اشتراک بگذاریم.

منابع: تجهیزات قالیبافی ، دارقالیبافی ، کوجی در قالیبافی