به نقل از هایتاجر، تولید ماهیان خاویاری پرورشی اخیراً چنان افزایش یافته است که علاوه بر جبران کاهش منابع طبیعی ماهیان خاویاری، سهم خود را در بازار جهانی خاویار و مواد جایگزین آن نیز افزایش داده است. اگرچه بلاروس، چین و نروژ در حال حاضر به عنوان کشورهای اصلی صادر کننده خاویار در نظر گرفته می شوند، اما ایران فقط خاویار را از گونه های ماهیان خاویاری صادر می کند. ایران با داشتن شهرت جهانی در مارک خاویار، هدف توسعه پرورش ماهیان خاویاری و همچنین بازاریابی مدرن همراه با استانداردهای جهانی را دارد تا برند و اعتبار خود و همچنین سهم بازار جهانی خود را حفظ کند.

فواید خاویار

"قلیه" اصطلاحی عمومی برای تخمهای ماهی است، اما "خاویار" به ماده غذایی با ارزش و کمیاب گفته می شود که با فرآوری تخم از برخی ماهی ها بدست می آید، که با ارزش ترین آنها مربوط به ماهیان خاویار است. در حال حاضر، تخم های بیش از 38 گونه، غیر از ماهیان خاویاری برای تولید جایگزین استفاده می شود.

داشتن اسیدهای چرب و آمینه با ارزش مورد نیاز برای متابولیسم عمومی بدن و به ویژه سیستم ایمنی بدن، این ماده غذایی را به عنوان یکی از مهم ترین مواد مغذی آبزی معرفی کرده است. خاویار، همچنین موثر در پیشگیری از بیماری هایی مانند آرتروز، بیماری های دستگاه گوارش و سرطان می باشد. به علاوه، به عنوان غذایی مقوی در نظر گرفته می شود که می تواند اثر بیهوشی ها در عمل های جراحی را کاسته و همچنین درمان مبتلایان به بیماری های عفونی را تسریع ببخشد.

کاهش صادرات خاویار ایران

ایران و روسیه در گذشته، صادر کننده اصلی خاویار طبیعی بودند، اما در سال های اخیر، کشورهای دیگر مانند قزاقستان، چین و آذربایجان نیز به صادر کنندگان عمده خاویار تبدیل شده اند.

چندین عامل از جمله ماهیگیری بیش از حد، آلودگی، تغییرات هیدروژئولوژیکی مانند سدها، استخراج شن و ماسه از بستر رودخانه ها و موانع دیگر باعث شده تا زیستگاه ماهیان خاویاری با مهار مهاجرت و تخم ریزی طبیعی آنها نامطلوب شود. این عوامل به نوبه خود منجر به کاهش بسیار زیاد ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر شده است. علاوه بر این شکار غیرقانونی، تهیه خاویار از سایر کشورها و جعل این محصول نیز از عوامل موثر در کاهش سهم خاویار ایران در بازار جهانی بوده است.

مسئله دیگر که باعث کاهش صادرات خاویار ایران می شود، عدم وجود یک سیاست بین المللی روشن در روابط بین الملل و همچنین یک سیستم قیمت گذاری مناسب است. کاهش ذخایر و بهره برداری باعث افزایش قیمت هر واحد وزن خاویار ایران شده است.

صنعت ماهی خاویار ایران

صنعت ماهیان خاویاری ایران در سال 1893 آغاز شد، زمانی که دولت حق صید ماهیان خاویاری را از دریای خزر به برادران لیانوزوف واگذار کرد. مانند سایر نقاط جهان میزان صید ماهیان خاویاری در سواحل ایران در دریای خزر نیز سالانه 15.4 درصد در طی سالهای 1991 تا 2013 کاهش یافت. گزارش های فائو همچنین حاکی از کاهش سالانه 17.4 درصدی صید ماهیان خاویاری طی سال های 1999 تا 2008 است که صید را از 1000 به 178 تن کاهش داد.

بیش از یک دهه است که به دلیل کاهش ذخایر گونه های ماهی خاویار در دریای خزر، برداشت تجاری این گونه آبزی ممنوع شده است، بنابراین کشورهای منطقه متعهد شده اند که به منظور تقویت ذخایر خاویار در جهان، خاویار را به طور محدود برداشت کنند.

خاویار ایرانی از نظر تاریخی نقش بسزایی در بازار جهانی داشته است. از زمان برگزاری کنوانسیون بین کشورهای مجاور خزر در مورد توقف صید و صادرات ماهیان خاویاری برای محافظت از ذخایر طبیعی، اهمیت خاویار پرورش یافته در ایران نیز جنبه جدیدی پیدا کرده است. در حقیقت با توجه به توقف صید و صادرات از دریای خزر، تقاضای بازار جهانی خاویار و سهم تاریخی ایران، هیچ راهی جز تولید خاویار پرورش یافته نداشته است.

گونه اصلی ماهیان خاویاری که در ایران کشت می شود گونه Huso است که خاویار آن اخیراً توسط بخش خصوصی به بازارهای جهانی عرضه شده است.

مقصد اصلی صادرات خاویار ایران

مقصد اصلی صادرات خاویار ایران، آلمان، ایتالیا، ایالات متحده آمریکا، بلژیک، فرانسه، انگلستان، امارات، هنگ کنگ، اسپانیا، ژاپن، استرالیا، سنگاپور، دانمارک، کانادا و کویت بوده است.

سهم صادرات خاویار ایران در جهان

دریای خزر در شمال ایران اصلی ترین و بزرگترین زیستگاه بلوگا، معروف ترین گونه ماهیان خاویاری و همچنین چهار گونه دیگر ماهیان خاویاری است.

با این حال، وخیم تر شدن وضعیت این دریا، مدت هاست که این ماهی را تهدید به نابودی می کند. کاهش جمعیت ماهیان خاویاری و ممنوعیت صید آنها برای تولید مثل، باعث روند نزولی صادرات خاویار ایران نیز شده است. اما در همین یکی دو سال گذشته، به نظر می رسد، وضعیت صادرات خاویار ایران، رو به بهبودی می رود. در یک سال گذشته، از استان شمالی مازندران 1029 کیلوگرم خاویار به ارزش 532000 دلار صادر شده است.

این ارقام حاکی از رشد 15 درصدی در مقایسه با دوره مربوطه در سال گذشته است. انگلیس، قطر، آذربایجان، روسیه و امارات متحده عربی مقاصد اصلی صادرات خاویار ایران در این دوره بودند.

استان شمالی مازندران، از ابتدای 2019 تا کنون، 11240 تن انواع غذای دریایی به ارزش 35.87 میلیون دلار صادر کرده است که به ترتیب 60 و 21 درصد افزایش وزن و ارزش نسبت به سال قبل از آن داشته است. کل تولید غذای دریایی ایران در سال گذشته از حدود 32000 تن به طور متوسط ​​در چهار دهه گذشته به 1.26 میلیون تن رسیده است.

منابع: صادرات خاویار، سهم خاویار ایران