هایتاجر : فرش دستباف ایران عمری به درازای تاریخ هنر و فرهنگ ایرانی دارد. شناخت جهانیان از قالی ایران و ستودن آن ناشی از تلاش و شوریدگی مردمانی است که ذوق هنری را با جاذبه های پر رمز و راز فرهنگ و هنر ملی درآمیخته اند. فرش بعنوان یکی از ارزشمندترین دستاوردهای مردم، خود یک فرهنگ می باشد. فرهنگی مرکب از هنرهای دستی مانند طراحی، برجسته کاری، نقاشی و صورتگری، مینیاتور، تشعیر و تذهیب، کاشی کاری، رنگ و رنگ رزی بوده و باعث تکامل و غذای این هنر اصیل گردیده است. این هنر سنت آفرین نیز بوده و بیان کننده حالات ، باورها ، اعتقادات دینی ما می باشد و مکنونات قلبی مردم پاک سرشت را در خود جای داده است . لازم به ذکر است قدیمی ترین فرش جهان فرش پازیریک می باشد . این فرش نشانه هنر و ذوق اقوام ماد یا پارت بوده که در نقطه ای بنام پازیرک در سیبری جنوبی توسط پروفسور رودنکوروسی کشف گردیده است و قدمتی  حدوداً سه هزار ساله دارد. با توجه به اینکه فرش دستباف ایران در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و معیشتی، فرهنگی، فنی و هنری جایگاه ویژه و ارزنده ای داراست و نقش مهمی را در اشتغال زایی و ارز آوری و صادرات بر عهده دارد، با چالش ها و معضلات بسیاری روبرو است. از جمله این عوامل کلیدی ناهماهنگی تولید با نیاز بازار، عدم تبلیغات و بازاریابی صحیح و کشف بازارهای جدید، افزایش تعداد رقبا، سرقت طرح های ایرانی، تحریم، استفاده از مواد اولیه نامرغوب و فقدان حمایت کافی از تولید کنندگان و غیره می باشد و در نهایت ارائه راه حل و راهکارهای پیشنهادی جهت برداشتن گامی موثری در راستای ارتقاء و حفظ جایگاه رفیع این صنعت از اهداف این مقاله است.

قسمت اول:
تاریخ شروع بافت فرش
تاریخ شروع بافت فرش، به درستی معلوم نیست و ضمناً مشخص نیست که بافت فرش از کدام منطقه شروع شد. به طور یقین ایرانیان از جمله اولین اقوامی هستند که بافت فرش را شروع کرده اند. در واقع تبحر منحصر به فرد ایرانیان امروز، در امر فرش بافی دستاورد بیش از 2500 سال تلاش و تجربه در این زمبنه است. ردیابی تاریخ فرش در ایران، به مثابه مطالعه ی مسیر رشد و بالندگی فنی یکی از بزرگترین تمدنهای جهان است.
شواهد حاکی از آن است که فرش برای مقاصد صرفا کاربردی نظیر حفاظت خانه ی روستاییان از سرما و نم به وجود آمد و کم کم راه خود را به عنوان یک اثر زینتی و نشانه ای از تحول در خانه های اشراف و اعیان باز کرد. اولین نشانه های کاربرد فرش به عنوان یک اثر زیستی مربوط به حدود 800 سال قبل از میلاد مسیح می باشد.
دوره ی شکوفایی هنر فرشبافی در ایران، مقارن حکومت صفویان (حدود قرن 15 و 16 میلادی ) و به خصوص دوران شاه طهماسب و شاه عباس می باشد. فرشهای بسیار نفیس و ارزشمندی از این دوران در موزه های سراسر جهان بیادگار مانده است. تحول عمده ی صنعت فرشبافی در قرون چهاردهم و پانزدهم میلادی در ایران و ترکیه آغاز شد و سپس دامنه ی آن در قرن شانزدهم به هند و در قرن هفدهم میلادی به چین رسید. در آمریکای شمالی برای اولین بار فرش دست بافت در سال 1861 در نمایشگاهی در فیلادلفیا در معرض دید عموم قرار گرفت. تأثیر این نمایشگاه در مردم به اندازه ای بود که یک تاجر آمریکایی تمام فرش های نمایشگاه را خرید و اوّلین خرده فروشی فرش را در آمریکای شمالی راه اندازی کرد.
قدیمی ترین فرش جهان
به نظر می رسد که قدیمی ترین فرش موجود در جهان، فرشی باشد که در سال 1949 توسط باستان شناسان اتحاد جماهیر شوروی سابق در سیبری و در نزدیکی مغولستان کشف شد. این فرش حدود 2500 سال در زیر یخ مدفون بود و بهمین دلیل به نحو حیرت انگیزی از تخریب در امان مانده است.
بسیاری از باستان شناسان بر این عقیده اند که محل بافت این فرش در ایران بوده است، گرچه تردیدهایی نیز در این مورد وجود دارد. این فرش با گره های موسم به گره ترکی بافته شده است. طرح فرش شامل تکرار نقش هایی در وسط، همچون موزاییک است که با نقش های اسب، آدم و گوزن در حاشیه تزیین شده است. این فرش دارای حدود 29 گره در هر سانتی متر مربع است. از فن آوری پیشرفته ای که در بافت این فرش بکار گرفته شده، می توان نتیجه گرفت که صنعت فرش بافی یرای مدت زمان قابل توجهی قبل از تاریخ بافت این فرش، رایج بوده و رشد و نمو یافته است. این فرش هم اکنون در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ نگهداری می‌شود.

معروف ترین فرش جهان
شاید معروف ترین فرش جهان، فرش اردبیل باشد که در موزه ویکتوریا و آلبرت در شهر لندن نگاهداری می شود. این فرش ازاین جهت بسیار مشهوراست که از روی آن نسخه برداری های بسیار متعددی انجام شده است، به طوری که امروزه در بسیاری از منازل، فرش هایی با طرح فرش اردبیل دیده می شود. به طور مثال نمونه ی نسخه برداری شده از این فرش در منزل نخست وزیر انگلیس (10 Downing street ) وجود دارد و آدولف هیتلر نیز نمونه ای از آن را در دفتر کار خود در برلین داشت. این فرش و جفت آن که در موزه ای در لس آنجلس نگهداری می شود، در دوران شاه طهماسب صفوی، بافته شده اند (حدود سال 1540 میلادی). فرش اردبیل توسط هنرمندی بنام مسدوک کاشانی، برای پوشش صحن آرامگاهی در شهر اردبیل بافته شده است . از قطعات یکی از این فرش ها برای مرمت دیگری استفاده شده است . به همین جهت، نسخه موجود در شهر لندن نمونه کامل تری می باشد. این فرش دارای تقارن مرکزی بوده و دقّت به کار رفته در بافت، آن را در زمره ی یکی از بی نظیرترین آثار هنری در آورده است. این اثر منحصر به فرد دارای حدود 50 گره در هر سانتی متر مربع است و در زمره فرش هایی است که به نام ترنجی خوانده می شوند. در هر طرف قسمت میانی این فرش یک چراغ بافته شده، که یک چراغ کوچک تر از دیگری است. بافنده این فرش در نظر داشته، که فرش اردبیل در صحن یک آرامگاه استفاده می شود، به همین جهت چراغی را که در طرفی که عموم مردم در آن می نشسته اند کوچکتر بافته است و کسی که بر روی این فرش نشسته است، ابعاد دو چراغ را هماهنگ می بیند. شواهد حاکی از آن است که این فرش ها از آرامگاه شیخ صفی الدّین اردبیلی و شاه اسماعیل صفوی به موزه های مذکور انتقال داده شده اند.

نگاه جهان به فرش ایران
در دنیای تجارت امروز، فرش ایران خریدارانی در داخل و خارج کشور دارد که این خریداران به دو دسته خریداران مدرن و خریداران سنتی تقسیم می شوند. آلمان، ایتالیا، فرانسه و سوئیس در اروپا، آمریکا در آمریکای شمالی، امارات، کویت قطر و لبنان در غرب آسیا و ژاپن در شرق آسیا، از خریداران سنتی ما محسوب می شوند و کشورهای روسیه و چین از خریدارن جدید و مدرن فرش ایرانی هستند که کشور ایران با برگزاری نمایشگاه و بازارچه هایی در این کشور ها، مشتریانی برای بازار فرش ایران جذب نموده است.
متاسفانه امروزه به دلیل اعمال تحریم های همه جانبه، صادرات فرش دستبافت ایران افت شدیدی داشته است به گونه ای که 43 درصد بازار جهانی فرش ایران به زیر 3 درصد رسیده است. با وجود اینکه فرش دستباف جزء لیست اولیه تحریم‌ها بوده است و این خود دلیل کاهش آمار صادرات فرش است، اما امروزه نیز فرش دستباف ایرانی به بسیاری از کشورها صادر می شود که بیشترین درخواست و صادرات به کشور آلمان است. آلمان خود یک کشور مستقل فدرال دموکراتیک پارلمانی و ثروتمندترین کشور در حوزه یورو است و به طور مستقل می تواند با بازار ایران در حال معامله و تجارت باشد. شهر های غرب کشور آلمان همچون هامبورگ، علاقه بیشتری نسبت به این محصول نشان داده اند که اغلب انبارهای ایران هر ساله در اولین ماه سال میلادی نمایشگاهی در شهر هانوفر آلمان برگزار می کند.
حال نکته ای که حائز اهمیت است پایدار نگه داشتن بازارهای خارجی به خصوص کشور آلمان است. به همین دلیل باید به مواردی از جمله رنگ بندی، طرح، مواد اولیه، بافت و ... توجه کرد.
درمورد رنگبندی باید تاکید نمود که آلمان ها عموما از رنگ های خنثی و آرام استقبال می‌کنند و ترجیح می دهند از فرش هایی با رنگهای خاکی، کرم، زمینه کرم و فرش هایی که کنتراست رنگ آنها پایین باشد و رنگ بندی زمینه آن بیش از 8 رنگ نباشد، استفاده کنند.
در مورد طراحی نقوش فرش های ایرانی، فرشهایی با طرح های بلوچ خراسان، ماهی درهم، افشان مشهد و نقوش اصیل همچون نقش نائین و دیگر نقوش از این دسته، بازار خرید بهتری دارند. مردم آلمان از فرش های بدون ترنج استقبال بیشتری می کنند.
بازار تقاضای فرش در آلمان و دیگر کشورهای اروپایی، فرش هایی با ابعاد کوچک می باشد که حداکثر به 6 متر مربع میرسد. تعداد خریداران فرش 12 متری در میان خریداران اروپایی کمتر است.
برای ثبات بازار فروش در کشورهای اروپایی بخصوص آلمان باید به جنس مواد و بافت توجه ویژه ای شود. این بازار طالب فرش هایی با ضخامت بالا و تجاری می باشد که از مواد اولیه مرغوب بخصوص پشم مرغوب ایرانی (بلوچ، سیرجان، کرمانشاه و قشقایی) استفاده شده باشد.
استفاده از رنگهای طبیعی در رنگ آمیزی الیاف نیز در زمینه صادرات بسیار مهم است.
لازم به ذکر است که بازار جهانی خواهان فرش با قیمت متوسط است و تولیدکنندگان باید به این نکته توجه داشه باشند. عموما فرش های 30 تا 40 رجی که مشخصه های ذکر شده را دارا باشند برای صادرات به کشور های اروپایی مناسب خواهند بود.
در ادامه باید به بازار فرش ایران در برزیل اشاره نمود که طی مکاشفه یک جوان تاجر ایرانی به جمع بازارهای جدید ایران اضافه گردید و باعث شد فرش ایران در مسابقات جام جهانی برزیل، در ورودی استادیوم های برزیل نصب کنند. از آن پس برزیل بعد از آمریکا و آلمان از متقاضیان دارای بازارهای بزرگ فرش ایران شد. بطوری که در این کشور بیش از 74 مرکز خرید برای فرش ایرانی وجود دارد.
در جام جهانی 2018 روسیه نیز تعداد 4 قطعه فرش دستبافت ابریشمی که با نمادهایی از فیفا، پرچم کشور روسیه، کشورهای مقابل ایران و پرچم مقدس ایران طراحی شده است، بافته شد. این چهار تخته فرش ارزشمند به آستان قدس رضوی، فیفا، فدراسیون فوتبال ایران و فدراسیون فوتبال روسیه اهدا گردید.
به طور کلی باید گفت که فرش ایران و زیبایی چشمگیر نقوش فرش ایرانی در تمام دنیا زبانزد است و مشتریان فراوان و خاص خود را دارد که ایران در صورت شناخت آنها و بازاریابی های جدید می تواند به خوبی صادرات ارزشمندی از فرش دستباف ایرانی را در کشور های مختلف داشته باشد. مخصوصا کشورهای ثروتمندی چون آلمان و روسیه که از لحاظ خرید این گونه فرش ها با مشکلی روبرو نخواهند بود.

برترین برند تولید کننده فرش دستباف کدام استان است؟
همواره یکی از مهم‌ترین پارامتر‌ها در خرید فرش دستباف در ایران موضوع خاستگاه و منطقه بافت این فرش‌ها است. خاستگاه‌ها موضوعی بسیار مهمی در شناسایی برترین برند‌های فرش دستباف هستند، زیرا علاوه بر طرح‌های اختصاصی آن منطقه شیوه بافت و سبک و سیاق خاص خود را دارند که دارای برتری‌هایی نسبت به خاستگاه‌های دیگر است.
فرش دستباف تبریز
تبریز بدون شک یکی از برترین برند‌های تولید کننده فرش دستباف در ایران و جهان است. فرش‌های تبریزی جزء متنوع‌ترین فرش‌های دستباف ایرانی هستند. از مهم‌ترین ویژگی قالی‌های این منطقه می‌توانیم به استحکام و تراکم بسیار بالا اشاره کنیم. همواره فرش‌های تبریزی جزء زیبا‌ترین فرش‌های دستباف در ایران شناخته شده‌اند.
بافندگان تبریزی از شیوه بافت ترکی در بافت فرش‌ها استفاده می‌کنند که به عقیده بیشتر کارشناسان بهترین شیوه بافت فرش دستباف به شمار می‌آید. همواره برند‌های ترکی و بافندگان برتر، نام و برند خود را در حاشیه‌های کناری دستباف می‌بافند.
فرش دستباف کاشان
کاشان؛ مهد فرش و قالی ایران زمین، از گذشته‌های دور صاحب تمدن فرش‌بافی بوده است. برخی کارشناسان تمدن فرش بافی را متعلق به تمدن چند هزار ساله کاشان می‌دانند. در اکثر موزه‌های صنایع دستی کهن و معاصر در سراسر دنیا فرش‌های کاشان به عنوان شناسنامه فرش دستباف به نمایش درآمده‌اند. کیفیت و زیبایی فرش‌های دستباف کاشان به قدری است که این شهر را به عنوان پایتخت فرش دستباف دنیا می‌شناسند. از مهم‌ترین ویژگی‌های زیبایی شناختی قالی‌های این منطقه می‌توانیم به تنوع بی‌نظیر رنگ‌ها و ظرافت آن‌ها اشاره کنیم.
فرش دستباف اصفهان
شهر فرهنگ و هنر، اصفهان همیشه در صنایع دستی فاخر و اصیل پیشرو بوده‌ است. یکی از مشهور‌ترین فرش‌های دستباف در دنیا در اصفهان مربوط بافندگان نائینی است. نائين و اصفهان همواره جزء مهمی در تولید فرش‌های دستباف فاخر، ظریف و کلکسیونی به عهد داشته‌اند. در این مناطق از شیوه بافت فارسی استفاده می‌کنند که معمولا فرش‌های این ناحیه، ظریف و نازک‌تر از فرش‌های دیگر خاستگاه‌ها است.

فرش دستباف کرمان
یکی از استان‌های صاحب طرح‌های جذاب و اصیل در ایران، کرمان است. طرح و نقش فرش‌های دستباف کرمان از نظر تنوع و زیبای در سطح بسیار بالایی هستند تا جایی که جهانگرد معروف یعنی مارکوپولو با دیدن فرش‌های کرمانی عاشق و محسور فرش‌های دستباف ایرانی شد. در واقع خاستگاه کرمان یکی از مناطقی است که فرش دستباف ایرانی به شناخت جهانیان رسیده است. فرش‌های این منطقه عمدتا به صورت پر جزئيات، خلاقانه و بسیار ریزبافت هستند. عمده شیوه بافت فرش‌ها در این منطقه به صورت گره‌ترکی است. بنابراین قالی‌های کرمانی مانند قالی‌های تبریزی از استحکام و ظرافت بسیار بالایی برخوردار هستند.
فرش دستباف قم
یکی از پیشتازان فرش دستباف مدرن و ابریشمی بدون شک استان قم‌ است. همه علاقه‌مندان فرش دستباف فرش‌های استان‌ قم را به دستباف‌های تمام ابریشمی و سرشار از طرح و نقش‌های گل‌های بهاری و فرنگی می‌شناسند. اگر به دنبال فرش‌های تمام ابریشم و بسیار ارزنده هستند، دستباف‌های قم یکی از برترین برند‌های فرش دستباف ابریشمی هستند. این فرش‌ها با توجه به تمام ابریشمی بودن، از تراکم و ظرافت بسیار زیادی در میان فرش‌های دستباف ایرانی برخوردار هستند.
فرش دستباف ترکمن
قالی‌بافی همواره یکی از تخصص‌های برتر ایل بزرگ و اصیل ترکمن در شمال ایران بوده‌است. ترکمن‌ها مهارت بسیار زیادی در صنعت قالی و گلیم‌بافی دارند. فرش‌های دستباف این منطقه عمدتا از پویایی و ضخامت بسیار همراه است. ترکمن‌ها نیز در بافت فرش‌ها از شیوه بافت ترکی استفاده می‌کنند. طرح و نقش این قالی‌ها عمدتا از نماد‌های سنتی و متقارن تشکیل شده‌است.