با موضوع رتبه نخست صادرات صنایع دستی به بررسی تعدادی از صنایع دستی ایرانی می پردازیم. به نقل از هایتاجر، صنایع دستی یا دست ساز به اموری اطلاق می شود که در آن اشیا مفید و تزیینی، به وسیله دست و نهایتا ابزاری ساده ساخته می شود.

صنایع دستی در صنایع روستایی و تمدن های باستانی ریشه دارد .بسیاری از صنعتگران صنایع دستی از مواد طبیعی حتی کاملاً بومی استفاده می کنند در حالی که دیگران ممکن است مواد مدرن، غیر سنتی و حتی مواد صنعتی ، را ترجیح دهند. توجه داشته باشید که آن دسته از کالاهایی که توسط تولید انبوه یا ماشین آلات ساخته می شوند کالاهای صنایع دستی نیستند. به نظر می رسد كه بیشتر برای صنایع دستی به مهارت لازم نیاز دارند، اما تقریباً هرکسی می تواند آنها را یاد بگیرد.

تولید صنایع دستی اغلب دارای اهمیت فرهنگی و یا مذهبی است. بسیاری از صنایع دستی برای دوره های کوتاه مدت (چند ماه یا چند سال) بسیار محبوب می شوند و به سرعت در میان صنعتگران گسترش می یابند، زیرا همه از نمونه های اولیه تقلید می کنند، سپس محبوبیت آنها تا تجدید حیات بعدی کاهش می یابد. ایران رتبه نخست صادرات صنایع دستی در محصولات زیر می باشد:

قالی و قالی بافی

درگذشته نه چندان دور ایران رتبه نخست صادرات صنایع دستی مانند قالی بود اما بدون شک قالی یکی از بارزترین مظاهر فرهنگ و هنر ایرانی است که قدمت آن به ایران باستان باز می گردد. در سال 2008 ، صادرات فرش دستباف ایران 420 میلیون دلار یا 30٪ از بازار جهانی بود. ایران فرش را به بیش از 100 کشور صادر می کند، زیرا فرش دستبافت یکی از کالاهای اصلی صادرات غیر نفتی است.

این کشور سالانه حدود پنج میلیون متر مربع فرش تولید می کند که 80 درصد آن در بازارهای بین المللی فروخته می شود. متاسفانه نقوش فرش های ایرانی که رتبه نخست صادرات صنایع دستی است، توسط بافندگان کشورهای دیگر نیز کپی می شود. ایران همچنین  رتبه نخست صادرات صنایع دستی و بزرگترین تولید کننده و صادر کننده فرش دستباف با تولید سه چهارم کل تولیدات جهان است.

قلمکار

پارچه قلمکار نوعی چاپ پارچه ای طرح دار ایرانی است. پارچه با استفاده از تمبرهای چوبی طرح دار چاپ می شود. در هند با نام کالامکاری نیز شناخته می شود که در اصل نوعی پارچه پنبه ای رنگ شده یا چاپ بلوک است.

ترمه

ترمه نوع گرانبهای پارچه دستبافت ایران است که، در استان یزد تولید می شود و یزد جزو شهرهایی است که رتبه نخست صادرات صنایع دستی را مدتی در دست داشت. بافت ترمه به پشم خوب و الیاف بلند احتیاج دارد. بافتن ترمه فرآیندی حساس، دقیق و وقت گیر است. یک بافنده خوب می تواند فقط 25 تا 30 سانتی متر در روز تولید کند. رنگ زمینه ای که در ترمه استفاده می شود قرمزعنابی، قرمز روشن، سبز، نارنجی و سیاه است. ترمه در طول تاریخ مورد تحسین قرار گرفته است: مورخان یونانی درباره زیبایی بافته های ایرانی در دوره های هخامنشی (532 قبل از میلاد)، اشكانی (222 قبل از میلاد) و ساسانیان (226-641 م.) اظهار نظر می كردند و جهانگرد مشهور چینی، هوانگ تسانگ، ترمه را تحسین می كرد. پس از ورود اسلام به ایران، هنرهای بافندگی پارسی بخصوص در دوره صفویه (1502-1736 م.) بسیار توسعه یافت.

گلیم

گلیم فرش ها یا قالیچه های ملیله بافته شده است که از بالکان تا پاکستان تولید می شود. گلیم می تواند کاملا تزئینی باشد یا می تواند به عنوان جا نماز مورد استفاده قرار گیرد. گلیم مدرن از کفپوش های محبوب در خانه های غربی است.

خاتم کاری

خاتم یک نسخه ایرانی از تزئینات هنری است که با تزئین سطح مواد چوبی با قطعات ظریف چوب، استخوان و فلز به شکل دقیق هندسی بریده می شود. مواد متداول مورد استفاده در ساخت محصولات منبتي طلا، نقره، برنج، آلومينيوم و سيم پيچ خورده است. آثار هنری با قطعات منبت کاری شده کوچکتر از ارزش بالاتری برخوردار هستند.

مینا کاری

مینا به عنوان نوعی پوشش رنگی شیشه ای تعریف می شود که می تواند توسط گرما بر روی فلزات مختلف به ویژه مس تثبیت شود. مینا کاری در جهان، به سه نوع زیر تقسیم می شود:

• مینای نقاشی
• مینای چرخ خانه یا شطرنج مانند
• مینای حفره

معرق

شاخه ای از هنر است که از چیدمان قطعات کوچک مواد مختلف در کنار یکدیگر ایجاد می شود. انواع مختلفی از معرق وجود دارد ، به عنوان مثال کاشی، چرم، چوب، و غیره.

ضخامت قطعات حدود 3-4 میلی متر است که به اشکال مختلف بریده می شوند و به صفحه متصل می شوند. سوراخ های بین قطعات توسط پلی استر پر می شوند.در آن از هیچ نقاشی یا رنگ مصنوعی استفاده نمی شود. همه رنگ ها طبیعی هستند. تمام خطوط با برش چوب ایجاد می شوند. ایران در زمینه معرق جزو چند کشوری است که بار ها به رتبه نخست صنایع دستی مانند معرق دست یافته است.

منبت کاری چوب

منبت کاری با استفاده از ابزاری همچون چاقو به پرداخت و خلق آثار چوبی حجم دار می پردازد.

ساخت مجسمه در چوب بسیار گسترده انجام شده است اما بسیار کمتر از سایر مواد اصلی مانند سنگ و برنز زنده مانده است، زیرا در برابر پوسیدگی، آسیب حشرات و آتش سوزی آسیب پذیر است.

کاشی کاری

ایران با داشتن رتبه نخست صادرات صنایع دستی ، و همچنین تاریخ و تمدن باستانی در هنر و سفالگری و ذخایر زیادی از مواد اولیه، زمین مناسبی برای صنعت کاشی و موزاییک در اواخر هزاره دوم قبل از میلاد بود.

در کاوش های باستان شناسی علاوه بر ظروف سفالی لعابدار در چغازنبیل، شوش و دیگر اماکن باستانی ایران، آجرهای لعاب دار نیز وجود دارد.

تزئینات باقی مانده از دوره هخامنشی نشان دهنده استفاده از آجرهای لعاب دار و رنگارنگ است. بدنه های سازه های شوش و تخت جمشید با چنین ترکیبی مرتب شده اند. دو نمونه جالب از این نوع کاشی، معروف به "شیرها و تیراندازها" در شوش بدست آمده است. از کاشی های تزئینی نیز برای ساخت کتیبه استفاده شده است. رنگ اصلی کاشی های دوره هخامنشی اغلب زرد، سبز و قهوه ای بود و لعاب آجرها از گچ و خاک پخته شده بود. پس از گسترش اسلام، هنر کاشی به تدریج به یکی از مهمترین عوامل تزئینی و پوششی برای پایداری سازه های مختلف، به ویژه بناهای مذهبی تبدیل شد. در این بخش به مطالعه ایران در جایگاه رتبه نخست صادرات صنایع دستی پرداختیم.

منابع: صنایع دستی، منبت کاری، کاشی کاری و...